Pilot Rotterdam: uitdagingen notaris bij poortwachtersrol
In het voorjaar 2025 liep in de Ring Rotterdam een pilot over de vervulling van de poortwachtersrol door notarissen bij vastgoedtransacties. Daarbij ontvingen notarissen al binnen enkele werkdagen een snelle terugkoppeling van FIU-Nederland op hun meldingen van (voorgenomen) ongebruikelijke vastgoedtransacties. Met een specifieke indicatorenlijst was er bijzondere aandacht voor de aankoop van vastgoed met mogelijk crimineel vermogen. Het onderzoek leverde waardevolle inzichten op. Zo bleek dat elke transactie die door een notaris werd geweigerd, elders zonder uitzondering toch doorging.
Jaarlijks wordt in Nederland naar schatting meer dan €5 miljard witgewassen via vastgoed. Daarbij wordt crimineel geld geïnvesteerd in woningen, bedrijfspanden en grond om het een legale herkomst te geven. Door kritisch te kijken naar transacties, verkoopconstructies en onderliggende data zijn poortwachters een belangrijke schakel in het tegengaan van witwassen.
Opvallend lange duur tussen transactie en melding
Het viel op dat de termijn tussen de transactie en het melden van een ongebruikelijke transactie door de notaris gemiddeld 100 dagen bedraagt, terwijl een melding aan FIU-Nederland volgens de Wwft meteen moet plaatsvinden. Daarbij werd onder meer als reden genoemd dat er voldoende tijd moet zijn voor het invullen van het meldformulier van FIU-Nederland en dat er pas naderhand relevante risico’s bekend kunnen worden.
Notarishoppen bij dienstweigeren
Indien sprake was van geweigerde transacties bleek dat uiteindelijk 100% van deze transacties elders tóch doorgang vond. Besproken is dat daadwerkelijk sprake is van notarishoppen: cliënten zoeken (telkens geleerd van de eerdere weigering) net zo lang tot ze een notaris hebben gevonden die passeert. De notaris die wél passeert hoeft overigens niet ‘fout’ te zijn. Deze notaris kan andere informatie hebben ontvangen van cliënten, omdat er geleerd is uit eerdere weigering. Hieruit blijkt dat het delen van weigeringsinformatie tussen notarissen (zoals voorgesteld in het wetsvoorstel implementatiewet Wwft) gewenst en nodig is.
Nieuwe Europese wetgeving
Komende Europese witwaswetgeving die ingaat per 2027, besteedt terecht aandacht aan deze uitdagingen. Zo komt er een juridische mogelijkheid om weigeringsinformatie tussen notarissen te delen (Ontwerpwetsvoorstel Implementatie Iwt) en een bevoegdheid van FIU-Nederland om transacties bij Wwft-plichtigen aan te laten houden (Versterking strafrechtelijke aanpak ondermijnende criminaliteit II).
Samenwerking
De pilot volgde uit een Fieldlab-initiatief met deelnemers van ABN Amro Bank, Openbaar Ministerie, politie, Rabobank, FIU-Nederland, Gemeente Rotterdam en BFT. Dank aan alle notarissen in Rotterdam voor hun medewerking aan deze proef. De resultaten worden gedeeld met de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie.